Άρθρο του Ανδρέα Θεοδωρακόπουλου: “Το σημαντικότερο βήμα του ανθρώπου…”

Του Ανδρέα Θεοδωρακόπουλου *

Σµίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές!
Κι ότι σ’ απόµεινε ακόµη στη ζωή σου,
Μην τ’ αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου!
Χτισ’ το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!
Κωστή Παλαμά «Στον δάσκαλο»

Από την στιγμή της απαγόρευσης της κυκλοφορίας, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού ακολουθώ μια καθημερινή ρουτίνα προσπαθώντας να βγω σώος και αβλαβής από την καραντίνα.
— Πρωινό ξύπνημα.
— Τελετουργικό φτιάξιμο τούρκικου καφέ
— Εργασίες στον κήπο
— Εργασία από το σπίτι για την Κοινότητα Αφιδνών ή τη σχολή
— Περπάτημα μιάμιση ώρα
— Φαγητό
— Διάβασμα και γράψιμο
— Περπάτημα μιάμιση ώρα
— Διάβασμα και γράψιμο
— Σκέψεις, προβληματισμοί, φιλοσοφικές αναζητήσεις
— Ύπνος
Τη διάρκεια των καθημερινών περιπάτων, των αναζητήσεων αλλά και του διαβάσματος μου στροβιλίζει ένα ερώτημα στο μυαλό μου: «Τι είναι αυτά τα χαρακτηριστικά τα οποία μετατρέπουν έναν καθηγητή σε δάσκαλο;»
Καθηγητής είναι εύκολο να γίνεις. Γνωρίζεις ένα γνωστικό αντικείμενο σε βάθος, σκωπτικά θα λέγαμε ότι αν φτάσεις να γνωρίζεις τα πάντα για το τίποτα, μπορείς να γίνεις καθηγητής.
Δάσκαλος όμως πώς; Ποια η διαφορά;
Και κάτι ακόμη: Αν διδάσκεις ένα εντελώς τεχνικό μάθημα, πχ. «Πιθανότητες», χρειάζεται να είσαι και δάσκαλος;
Δάσκαλος γεννιέσαι ή γίνεσαι;
Ο δάσκαλος από τον καθηγητή διαφέρει στο ότι ο δάσκαλος γουστάρει απαραίτητα.
Ο δάσκαλος ενσαρκώνει το μύθο της ευτυχισμένης πόρνης. Διδάσκει και του αρέσει. Είναι ερωτευμένος με το αντικείμενο, δεν το κάνει για τα χρήματα. Έτσι και η ευτυχισμένη πόρνη. Γουστάρει τον «έρωτα» …και βγάζει και λεφτά.
Δάσκαλος δεν γεννιέσαι, γίνεσαι. Γιατί δεν γεννιέσαι: για να είσαι δάσκαλος χρειάζεσαι παιδεία, γενικές γνώσεις, συνδυαστική και αναλυτική σκέψη, ήθος και ύφος, χρειάζεσαι χαρακτηριστικά όπως ταπεινότητα, αμνησικακία, χιούμορ, κατανόηση και να μιλάς σωστά, καλά, με λέξεις ταμπού, απελευθερωμένος από ταμπού, από παρωπίδες και από προκαταλήψεις, και, κυρίως, χρειάζεσαι αισθητική. Αισθητική ως αξία. Άλλωστε είναι και η μεγίστη των αξιών.
Η διδασκαλία είναι τελετουργία, δεν έχει όμως κοινά επιβαλλόμενο και αποδεκτό τελετουργικό, ο κάθε δάσκαλος έχει το δικό του.
Επιχειρώ, λοιπόν, να καταθέσω κάποια μυστικά, όπως τα διαπίστωσα εγώ τα τριάντα χρόνια κατά τα οποία διδάσκω.
— Μην προσπαθείς να διδάξεις, αλλά να μεταλαμπαδεύσεις τις γνώσεις σου. Για να το κάνεις αυτό πρέπει να ξέρεις πολύ καλά το αντικείμενο.
— Πάντα, μα πάντα, χρειάζεται να προσθέτεις στη διαδικασία της μεταλαμπάδευσης της γνώσης και την ηθική.
— Το ύφος του δασκάλου δεν μπορεί να είναι περισπούδαστο και εντέχνως βαθυστόχαστο.
—Επίσης το υπεροπτικό ύφος, με την εγωιστική πινελιά του «χέσε μας ρε σκουπίδι, στραβάδι», οδηγεί σε εχθροπραξία με το κοινό και συνεπώς σε παταγώδη αποτυχία του εγχειρήματος «μάθε παιδί μου Γράμματα».
— Η διαδικασία της μεταλαμπάδευσης της γνώσης έχει να κάνει με το κοινό. Το κοινό θέλει ανάλυση, διερεύνηση σε βάθος, χρειάζεται να εντρυφήσεις στην λεπτομερή ανάγνωσή του ώστε να στήσεις μετά την διαδικασία αναλόγως. Δηλαδή, αλλιώς οδηγείς για να πας στη δουλειά σου το πρωί, αλλιώς οδηγείς σε μια εκδρομή στην Τοσκάνη, αλλιώς πίνεις τον καφέ σου το πρωί για να ξυπνήσεις και να πάρεις μπρος και αλλιώς στο Da Capo χαζεύοντας τις γυναίκες της μπουρζουαζίας. (ή τους άνδρες αναλόγως).
— Η διδασκαλία (το καθηγητηλίκι) έχει πρόγραμμα, λεπτό προς λεπτό τι θα διδάξει, ο δάσκαλος έχει πλαίσιο δεν έχει πρόγραμμα. Ο δάσκαλος είναι σε συνεχή επικοινωνία με το κοινό και προσαρμόζει την ύλη αναλόγως. Επίσης συνδέει τον βασικό πυρήνα της γνώσης με την εφαρμογή στην κοινωνία και πώς συνδέονται όλα αυτά με τον ανθρωπισμό.
— Ο δάσκαλος επίσης, αν και διδάσκει με χαλαρότητα χωρίς το άγχος του χρόνου να τον κυνηγά, εντούτοις έχει την αίσθηση του πότε χρειάζεται να τελειώσει.
— Είναι σοβαρό θέμα το τι θα πάρει ο καθένας φεύγοντας από τον χώρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
— Η εκπαίδευση είναι για την δάσκαλο ίαση. Έχει πονοκέφαλο, στομαχόπονο, βαρεμάρα, υπερκατανάλωση αλκοόλ, μπαίνοντας στην τάξη όλα αυτά αποτελούν παρελθόν, φεύγουν.
— Ο δάσκαλος είναι μια προσωπικότητα αμφίσημη. Ενώ είναι ο απόλυτος άρχοντας στην τάξη, εντούτοις ο καλός δάσκαλος στέκεται πίσω, αφανής αναδεικνύει τους μαθητές. Από την άλλη, ενώ γνωρίζει, είναι ο πιο καταδεκτικός αποδέκτης της γνώσης.
— Ο δάσκαλος δεν κοιμάται ήρεμα ποτέ. Πάντα έχει μια ανησυχία αν το είπε καλά, αν το κατάλαβαν σωστά, αν…
— Με τους μαθητές δεν κάνεις πόλεμο, δίνεις μάχες με σκοπό να τις χάσεις.
— Η εκπαίδευση για το δάσκαλο είναι πάθος. Περίεργο πάθος. Αλκοολίκι, αλλά με απόλαυση. Την απολαμβάνει δεν τον τρώει.
— Ο δάσκαλος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του εργάζεται, επί της ουσίας εργάζεται λίγες ώρες στην καθαυτό εργασία, αλλά προετοιμάζεται συνέχεια. Συνδέει ένα στίχο με την γεφυροποιία, ένα τραγούδι με την επιδημιολογία, έναν πίνακα ζωγραφικής με το μάρκετινγκ, ένα γλυπτό με την οικονομική επιστήμη.
— Η μέγιστη ικανότητα του δασκάλου είναι να ενεργοποιεί όλες τις αισθήσεις του κάθε στιγμή, να απολαμβάνει τη ζωή και κατόπιν να την μεταφέρει στους μαθητές του.
— Ο δάσκαλος δεν έχει πατρίδα, είναι πολίτης του κόσμου και παντού νιώθει οικεία.
— Ο δάσκαλος επίσης, όταν δεν ξέρει, το λέει.
— Ο δάσκαλος επίσης έχει τη δυνατότητα να κάνει το σημαντικότερο βήμα που μπορεί να κάνει άνθρωπος από καταβολής κόσμου, και δεν είναι το πρώτο βήμα που έκανε ο άνθρωπος όταν σηκώθηκε στα δυο του πόδια, δεν είναι το πρώτο βήμα του βρέφους προς τη μάνα του, δεν είναι το πρώτο βήμα ενός εφήβου για να μπει στο μπορντέλο, δεν είναι το πρώτο βήμα στη σελήνη. Είναι το βήμα που ο καθηγητής μετουσιώνεται σε δάσκαλο και κατεβαίνει από την έδρα στην τάξη.
Παρέλειψα πολλά, αλλά ο σουρεαλιστικός τρόπος σκέψης μου δεν μου επιτρέπει να κάνω πλαίσιο. Απλώς ακολουθώ ελεύθερους συνειρμούς και ό,τι βγει, όπως ισχυρίζεται και Francoise Heritier.
(το κείμενο γράφτηκε ενώ ακουγόταν η μουσική του Dave Holland – Conference of the birds )
29.III.2020

*Ο Ανδρέας Θεοδωρακόπουλος είναι καθηγητής επικοινωνιολόγος και συγγραφέας